وحدت و همبستگی میان مسلمانان از مسائل بسیار مهم و اساسی است که کلام خدا و سنت نبوی بر آن تأکید فراوان کرده‌اند. به‌طور نمونه در آیه 103 سوره آل‌عمران «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» خدای رحمان، مسلمانان را به اتحاد و الفت با یکدیگر دعوت و به پرهیز از تفرقه سفارش می‌کند. پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز در سخنانی جامعه اسلام را به پیکر واحد تشبیه کرده و بیان می‌فرماید: «داستان مؤمنان در همگامی و مهربانی با هم، چون داستان بدن است. هنگامی که بعضی از اعضای انسان دچار رنجی می‌شود، سایر اعضای بدن واکنش نشان داده و دچار تب و بی‌خوابی می‌شوند». سایر ائمه(ع) نیز بر ضرورت وحدت تأکید بسیاری داشته‌اند. امیرالمؤمنین علی(ع) وحدت اسلامی را از نعمت‌ها و موهبت‌های الهی می‌داند و معتقد است: «تنها عامل وحدت‌آفرین در جامعه اسلامی، قرآن کریم و نبوت پیامبر اکرم(ص) است».

گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدعلی دلبری، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی با محور وحدت امت اسلامی و بازخوانی تعالیم اهل‌بیت(ع) در این زمینه است. وحدت و انسجامی که ازجمله مضامین دینی و اجتماعی مهم و عامل پیروزی مسلمانان است.

ضرورت اتحاد و همبستگی میان مسلمانان

دکتر دلبری با اشاره به تعالیم ارزشمند اهل‌بیت(ع) می‌گوید: در میان پیچیدگی‌های تاریخی و فرهنگی جوامع اسلامی، محور محکمی وجود دارد که بر وحدت و احترام متقابل میان مسلمانان تأکید دارد. این محور، تعالیم ارزشمند اهل‌بیت(ع) است. ائمه(ع) به عنوان الگوهایی برجسته برای پیروان خود، همواره بر اهمیت وحدت، همزیستی مسالمت‌آمیز و اجتناب از تفرقه تأکید داشته‌اند. در دورانی که اختلافات مذهبی گاه به تفرقه دامن می‌زند، بازگشت به سیره و سنت اهل‌بیت(ع) می‌تواند به عنوان نقشه راهی برای بازسازی وحدت و برادری میان مسلمانان عمل کند.

این استاد حوزه و دانشگاه یادآور می‌شود: امروزه با وجود تفاوت‌های کلامی و فقهی میان شیعیان و اهل سنت، نیاز به بازگشت به اصول وحدت بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. اهل‌بیت(ع) که میراثداران پیامبر اکرم(ص) هستند، همواره بر اهمیت وحدت و برادری در جامعه اسلامی و احترام متقابل میان مسلمانان تأکید داشته‌اند. آن‌ها با زندگی و سخنان خود نشان داده‌اند اتحاد و همدلی، بدون توجه به تفاوت‌های مذهبی، ضرورت دارد. ائمه(ع) به ما نشان می‌دهند حتی در برابر کسانی که ممکن است در برخی مسائل با ما اختلاف‌نظر داشته باشند، باید رفتاری سازنده و مثبت داشته باشیم. این رفتار نه تنها موجب برقراری روابط بهتر می‌شود، بلکه به عنوان مسلمان، مسئولیت داریم اخلاق اسلامی را به بهترین شکل ممکن نشان دهیم.

راهکار امام صادق(ع) برای تحکیم وحدت و تقریب مذاهب

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی در ادامه تشریح می‌کند: ائمه اطهار(ع) با خوش‌خلقی و ملایمت و دوری از پرخاشگری، با مخالفان مدارا می‌کردند تا وحدت در جامعه دچار اختلال نشود و تفرقه جامعه را تهدید نکند. برای نمونه مرحوم کلینی در حدیث صحیحی که در کتاب ارزشمند اصول کافی آمده، روایت کرده شخصی به نام معاویه بن وهب، چگونگی معاشرت و برخورد با اهل سنت و هر غیر هم‌مسلک را از امام سؤال کرد. امام صادق(ع) در پاسخ فرمود در چنین موقعیت‌هایی، باید نگاهتان به نحوه عملکرد ما اهل‌بیت(ع) باشد و رفتار خود ما را الگو قرار دهید. امام(ع) در این حدیث توجه می‌دهند در تعاملات خود با کسانی که باورهای متفاوتی دارند، باید با احترام و عدالت رفتار کنید و حتی در مراسم مهم زندگی آن‌ها، مانند عیادت بیماران و تشییع جنازه آن‌ها شرکت کنید. آمده است «عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ، قَالَ‏: قُلْتُ لَهُ: کَیْفَ یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَصْنَعَ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ قَوْمِنَا، وَ بَیْنَ خُلَطَائِنَا مِنَ النَّاسِ مِمَّنْ لَیْسُوا عَلی‏ أَمْرِنَا؟ قَالَ: «تَنْظُرُونَ إِلی‏ أَئِمَّتِکُمُ الَّذِینَ تَقْتَدُونَ بِهِمْ، فَتَصْنَعُونَ مَا یَصْنَعُونَ؛ فَوَ اللَّهِ، إِنَّهُمْ لَیَعُودُونَ مَرْضَاهُمْ، وَ یَشْهَدُونَ جَنَائِزَهُمْ، وَ یُقِیمُونَ الشَّهَادَةَ لَهُمْ وَ عَلَیْهِمْ، وَ یُؤَدُّونَ الْأَمَانَةَ إِلَیْهِمْ». معاویه بن وهب گفت: به امام صادق(ع) عرض کردم «چگونه باید رفتار کنیم با کسانی که در میان ما و قوممان هستند و نیز با مردمی که با مسلک و اعتقاد ما همراه نیستند؟» امام پاسخ داد: «شما باید به ائمه‌تان که از آن‌ها پیروی می‌کنید، نگاه کنید و همان کارها را انجام دهید که آن‌ها انجام می‌دهند؛ به خدا قسم، امامان به عیادت بیماران اهل سنت می‌روند، در مراسم تدفینشان شرکت می‌کنند، برای آن‌ها و علیه آن‌ها شهادت می‌دهند و امانت‌هایشان را ادا می‌کنند». این حدیث معتبر از امام صادق(ع) چندین نکته مهم را برای ما روشن می‌کند که می‌تواند به عنوان مبنایی برای فهم درست نحوه برخورد و تعامل با غیرشیعیان استفاده کرد.

نقش مهم اخلاق در ایجاد وحدت

این استاد حوزه و دانشگاه به راهکارها و الگوهای برگرفته از سیره امام صادق(ع) در اتحاد  مسلمین اشاره کرده و یادآور می‌شود: این حدیث تأکید دارد مسلمانان باید برای تعیین نحوه رفتار با دیگران، به‌ویژه افرادی که از جامعه آن‌ها نیستند، رفتار ائمه(ع) را الگو قرار دهند. این توصیه نشان‌دهنده اهمیت الگوبرداری از رفتار ائمه(ع) در تمامی شئون زندگی است که شامل چگونگی برخورد با غیرشیعیان و کسانی که عقاید متفاوتی دارند نیز می‌شود. ضمن اینکه طبق توصیه امام صادق(ع) باید این ارتباط همراه با احترام باشد. امام(ع) توصیه می‌کند بر اساس رفتار ائمه(ع)، مسلمانان باید در برخوردهای خود با دیگران حتی کسانی که در عقیده با آن‌ها متفاوت هستند، احترام متقابل را سرلوحه خود قرار دهند. این امر شامل عیادت از بیماران، شرکت در مراسم تدفین جنازه‌ها، ادای شهادت و... می‌شود. این نوع رفتارها نه تنها نشان‌دهنده اخلاق حسنه است بلکه تأکیدی بر اصول اخلاقی اسلام است. همچنین بر حفظ کرامت انسانی تأکید شده است. این حدیث بیان می‌کند ائمه(ع) مریضان غیرشیعه را عیادت کرده، در مراسم تدفین شرکت می‌کردند و در مواقع ضرورت، شهادت می‌دادند. این امر نشان‌دهنده اهمیت حفظ کرامت انسانی و ارتباط انسانی بدون توجه به تفاوت‌های عقیدتی است.

دکتر دلبری به دیگر توصیه‌ها و دستورالعمل‌های اخلاقی امام صادق(ع) برای حفظ وحدت اشاره کرده و می‌گوید: در این حدیث بر امانت‌داری نیز تأکید شده است. این تأکید بر اهمیت امانت‌داری برای افراد غیرمسلمان نشان‌دهنده اصل عدالت در اسلام است. اینکه یک مسلمان باید حق را حتی در مورد کسی که با او اختلاف عقیده دارد، ادا کند نشان‌دهنده عمق اخلاقیات اسلامی و اهمیت برخورد عادلانه است. همچنین فرهنگ همزیستی مسالمت‌آمیز را یادآور می‌شود. این حدیث می‌تواند به عنوان یک مبنای فقهی برای فرهنگ همزیستی مسالمت‌آمیز و تعامل سازنده با افراد از جوامع مختلف که عقاید متفاوتی دارند، عمل کند که این امر در دنیای مدرن اهمیت بسزایی دارد. عمل به دستورالعمل‌های این حدیث به ما کمک می‌کند جامعه‌ای سازنده و همگرا بسازیم که در آن همه افراد، صرف‌نظر از اعتقاداتشان، احساس احترام و عدالت کنند. این رویکرد می‌تواند به کاهش تنش‌ها و سوءتفاهم‌ها میان گروه‌های مختلف کمک کند و زمینه‌ساز صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز باشد.